Kreatywność – dar dla wybranych czy istotna kompetencja?

Kreatywność od lat jest przedmiotem wielu badań, a w literaturze istnieje wiele jej definicji. Najprostszą, na którą trafiłam jest stwierdzenie, że kreatywność jest “nowym myśleniem na nowe czasy” (Edward de Bono). Osoba kreatywna to taka, która wychodzi ze swojej strefy komfortu, by znaleźć nowe, wartościowe rozwiązanie upraszczające i poprawiające jakość życia. Łatwo więc zauważyć, że kreatywność ma ogromną wartość użyteczną.  

Kreatywność to wymyślanie, eksperymentowanie, wzrastanie, ryzykowanie, łamanie zasad, popełnianie błędów i dobra zabawa. /Mary Lou Cook

Powszechnie uważa się, że kreatywność to cecha ludzi twórczych – artystów, pisarzy, muzyków, wynalazców, którzy zostali obdarzeni specjalnymi talentami niedostępnymi dla reszty. Tymczasem już w latach 50, XX wieku Joy Guilford, amerykański psycholog i badacz, w swoich publikacjach dowodził, że kreatywność nie jest unikalną cechą genetyczną. Twierdził, że każdy człowiek rodzi się z jakąś “dawką” kreatywności i to od niego zależy czy w późniejszym życiu ją rozwinie czy nie. 

Bądź kreatywny jak dziecko

Przyjrzymy się zatem dzieciom i ich zabawom. Dzieci nie mają pojęcia co to jest kreatywność i nikt ich tego nie uczy. A jednak potrafią stworzyć swój własny świat na potrzeby zabawy i znaleźć nowe zastosowanie dla wielu przedmiotów – dach domu z koca, zupa z tartej cegły czy mikrofon ze szczotki do włosów. 

Każde dziecko jest artystą. Problemem jest pozostać artystą w miarę jak dorastasz. /Picasso 

Świat dzieci jest prosty, nie istnieją w nim bariery, których nie można pokonać. Nikt nie jest w stanie przekonać ich dlaczego niebo na rysunku nie powinno być zielone, a pies nie może mieć 6 nóg. Kreatywne myślenie u dzieci z pewnością napędzane jest bogatą wyobraźnią, ale równie ważny jest otwarty umysł i nie kierowanie się utartymi schematami. Właśnie tak rodzą się najlepsze pomysły.  

Cechy człowieka kreatywnego

Według Kena Robinsona¹, brytyjskiego pisarza,
“Każdy posiada ogromne pokłady kreatywności, które wynikają z bycia człowiekiem.”
Jak w takim wytłumaczyć fakt, że niektórzy wykazują się ogromną kreatywnością, podczas gdy inni są przekonani, że nie mają jej wcale? Wspomniany wcześniej Guilford wyodrębnił 4 kluczowe cechy składające się na kreatywność jednostki:

1. płynność myślenia – łatwość generowania wielu pomysłów
2. giętkość myślenia – umiejętność dopasowania rozwiązań do konkretnych sytuacji
3. oryginalność – wyjście poza schematy i stereotypy
4. wrażliwość na problemy – inaczej mówiąc empatia. 

Dzisiejsi badacze tematu wskazują, że oprócz wyżej wymienionych istotne są również niektóre cechy osobowościowe. Są to: poczucie humoru, zamiłowanie do zmian, kierowanie się intuicją, wiara we własne możliwości, potrzeba wyrażania siebie, wytrwałość, konsekwencja, odwaga i niezależność. 

Warto również dodać, że za naszą kreatywność odpowiada prawa półkula mózgu. Ta sama, która odpowiedzialna jest za odczuwanie negatywnych stanów emocjonalnych. Można więc wysnuć wniosek, że jesteśmy kreatywni przede wszystkim wtedy, kiedy czujemy się zrelaksowani i mamy “jasny umysł”, nie zablokowany niepotrzebnymi myślami i emocjami. 

Kreatywność a wytrwałość 

Podobno największym wyzwaniem dla osób kreatywnych jest konsekwencja i dyscyplina. Pomimo tego, że ludzie kreatywni uważani są nieraz za niestabilnych, trzeba zauważyć, że sporo wielkich twórców, pisało swoją historię przez wiele lat, nieraz przez całe życie, wykazując się przy tym uporem i wytrwałością.

W 2009 roku gra “Angry Birds” okazała się spektakularnym sukcesem i w krótkim czasie przyniosła firmie Rovio dochód rzędu 200mln dolarów. W tamtym czasie firma Rovio, po wielu nieudanych projektach stała na skraju bankructwa, ale mimo to ciągle wytrwale walczyła o swoje być albo nie być na rynku gier komputerowych. 

Vincent Van Gogh przez całe swoje życie był niedoceniany i podobno za życia udało mu się sprzedać tylko jeden obraz, jednak mimo to, nigdy nie porzucił malarstwa, by po swojej śmierci stać jednym z najlepiej rozpoznawalnych malarzy w historii.

Nawet sam Thomas Edison, zanim odkrył żarówkę, popełnił ponad 1000 błędów. Nie zniechęcił się jednak, a swoje wcześniejsze porażki traktował jak naukę. 

Kreatywność w biznesie – design thinking.

W biznesie coraz częściej dostrzega się wartość kreatywnego myślenia. Ze względu na ogromną konkurencję na rynku oraz ilość bodźców, którymi atakowani są na co dzień odbiorcy, przedsiębiorcy muszą się mocno nagimnastykować, aby wyróżnić swój produkt spośród innych. Jednym z narzędzi, które cieszy się coraz większą popularnością jest design thinking². Jest to metoda elastycznego myślenia oraz innowacyjnego podejścia do poszukiwania rozwiązań konkretnych sytuacji.
U podstaw design thinking leży postawienie siebie w roli konsumenta, to znaczy zrozumienie jego głębokich potrzeb i celów, oczekiwanych korzyści i użyteczności. Zadania, które stawiane są przed pracownikami przedstawiane są nie jako problemy, a jako inspirujące wyzwania. Przy czym zadbanie o odpowiednią, swobodną atmosferę pracy, łączenie pracowników pod kątem ich zróżnicowania, a nawet wprowadzanie elementów pracy poza biurkiem świetnie niweluje stres i presję. Dzięki temu pracownicy czują się jak uczestnicy gry, stają się otwarci, nie boją się krytyki i popełniania błędów, rozwijają swoją kreatywność i są bardziej efektywni.

Design thinking jest metodą dopiero wkraczającą na polski rynek. Wiele z was jednak, na pewno spotkało się w pracy z bardziej popularną i szerzej znaną – burzą mózgów. Zakłada ona przede wszystkim, że nie ma złych pomysłów, a ich ilość w końcu przełoży się na jakość. 

Kreatywność w szkołach

W raporcie “Edukacja Przyszłości”³ kreatywność została wymieniona jako jedna z pięciu kluczowych kompetencji przyszłości. Tak naprawdę jednak, gdyby kreatywność nie była kluczową kompetencją od samych początków cywilizacji, nie moglibyśmy mówić o jakimkolwiek rozwoju. Jednak czy możemy powiedzieć, że współczesna edukacja sprzyja jej rozwojowi? Niestety, podczas gdy w przedszkolu angażowani jesteśmy do wielu kreatywnych zajęć i większość naszego czasu spędzamy na twórczej zabawie, nasza kreatywność przestaje się rozwijać w momencie przekroczenia murów szkoły. Co prawda w każdej szkole istnieją tzw. kółka zainteresowań, jednak większość czasu spędzamy na pracy odtwórczej. Jesteśmy zobligowani do nauki na pamięć, korzystania z gotowych rozwiązań i “trafiania w klucz”.

To wszystko przekłada się później na dorosłe życie. Być może mamy jakąś wiedzę, ale nie umiemy z niej skorzystać. Wypełniamy gotowe formularze, czytamy szczegółowe instrukcje obsługi, zatrudniamy wielu fachowców nawet do najprostszych czynności. A kiedy przytrafi nam się sytuacja odbiegająca od normy nie potrafimy sobie z nią poradzić, bo ciągle działamy tylko według utartych schematów. 

Wrogowie kreatywności 

Niestety, zdarza się, że sami posiadamy cechy, które skutecznie blokują naszą kreatywność oraz indywidualne predyspozycje i możliwości. Przeszkadzają nam one w myśleniu abstrakcyjnym utrudniając rozwój. Są to między innymi:

1. Strach przed porażką
   “Jeśli chcesz być w życiu kreatywny, musisz przestać bać się pomyłek.” /Joseph Chilton Pearce
2. Paraliż analityczny (ang.overthinking)
   „Kreatywność jest wyjściem poza wyobraźnię, bo wymaga, żeby daną rzecz rzeczywiście wykonywać, a nie tylko myśleć o niej. /Ken Robinson
3. Przejmowanie się krytyką
   „Osoba, która twierdzi, że coś nie może być zrobione nie powinna przeszkadzać tej, która właśnie to robi” /powiedzenie chińskie
4. Myślenie schematami
   „Jeżeli koncepcja od samego początku nie jest szalona, nie ma dla niej żadnej nadziei”/Albert Einstein

W związku z tym powstaje pytanie:

Czy kreatywność można wyćwiczyć?

Naukowcy są zdania, że kreatywnego myślenia można się nauczyć, a samą kreatywność należy nieustannie ćwiczyć, dokładnie tak, jak mięśnie! Aby to zrobić dobrze jest obudzić w sobie na nowo swoje wewnętrzne dziecko i na chwilę zapomnieć o całej zdobytej wiedzy. Trening powinien obejmować cztery obszary kreatywnego myślenia:

• Abstrahowanie – wynajdowanie nieoczywistych cech i łączenie ich w nowy sposób.
  Na przykład: zabawa w nadawanie nowych zastosowań dla przedmiotów codziennego użytku. 
• Budowanie skojarzeń – łączenie ze sobą odległych, odmiennych obiektów. Metoda skojarzeń jest często polecana przy nauce, dzięki niej łatwiej zapamiętać konkretne informacje. Przykład: żółty piszemy przez “ó”, bo jest to kolor słońca, a słońce jest okrągłe.
• Myślenie dedukcyjne – szukanie różnych odpowiedzi na jedno pytanie, różnych rozwiązań jednej sytuacji, np. odpowiedź na pytanie: co by było gdyby…
• Metaforyzowanie – inaczej ubarwianie, przedstawianie czegoś pod inną postacią, np. wymyślanie historii, które nie mają większego sensu.

Zabawa na dziś

Ćwiczenie swojej kreatywności może być świetną zabawą. Być może niektórym z was zdarza się grać w kalambury lub skojarzenia podczas zabaw z dziećmi lub spotkań towarzyskich. Dzisiaj ja chciałabym zaproponować wam zabawę, z którą być może spotkaliście się już w Internecie. Kiedy piszemy wiadomości tekstowe w telefonie zazwyczaj słownik podpowiada nam pewne gotowe sformułowania. Pójdźmy więc za jego propozycjami i stwórzmy najbardziej pozbawione sensu wiadomości, zaczynając zawsze od tego samego wyrazu. Poniżej przedstawiam, jakie wiadomości udało mi się utworzyć za pomocą mojego słownika. Zaczęłam od słowa: Wczoraj…
…próbowałam coś oglądać ale nie wiem jak to jest tylko wspomniane wyżej niż w przypadku braku możliwości czytania.
…jak się okazało nie ma sprawy chętnie bym poszła do przedszkola żebyś przypadkiem jej nie ma być koło 16. 

Macie ochotę spróbować? Życzę Wam dobrej zabawy i… bądźcie kreatywni! 🙂

Źródła
1. K. Robinson, Oblicza Umysłu. Ucząc się kreatywności, Wydawnictwo Element, 2010
2. https://klientocentryczni.pl/nie-blokuj-rozwoju-swojej-firmy-rozwijaj-kreatywnosc-i-elastycznosc-myslenia-pracownikow/
3. infuture.institute we współpracy z Collegium da Vinci, Przyszłość edukacji. Scenariusze 2046., Gdańsk-Poznań 2021